< Digitale Schriftkunde

Bild | Kommentar | Entzifferung | Transkription | Text-Bild-Verknüpfung | Schreiberhände
BayHStA, Bistum Freising Offizialat 8
Kommentar
BayHStA, Bistum Freising Offizialat 8
Offizialatsakten, 1472 Mai 27 (Freising)

Archivaliengattung: Amtsbuch
Schwierigkeitsgrad: schwer
Der geistlichen Gerichtsbarkeit unterlagen bis zur Reformation, in katholischen Territorien bis Ende des 18. Jahrhunderts weite Lebensbereiche nicht nur der Priesterschaft, sondern auch der Laien. Bis zur Einführung der Zivilehe im Deutschen Reich 1875 war die mit Abstand wichtigste ihrer Kompetenzen die Ehegerichtsbarkeit. Wie noch heute in der katholischen Kirche unterlagen die Verfahren der Rechtsprechung des Offizials, des vom Bischof eingesetzten kanonischen Richters.

Die Verfahrensmitschriften zu Ungültigerklärungen von Ehen, Einforderungen von Schadensersatz für gebrochene Verlobungen oder Toterklärungen verschwundener Ehemänner sind von hochspezialisierter kanonistischer Fachsprache gekennzeichnet, und doch lebenspralle Zeugnisse der Alltagsgeschichte. Paläographisch gehören sie wegen der extremen Häufung von Abkürzungen und termini technici zu den anspruchsvollsten lateinischen Originalquellen überhaupt, an denen sich normalerweise nur sehr fortgeschrittene Leser oder Spezialisten versuchen.

Dass der Offizialatsschreiber für seine Prozessmitschriften noch eine deutsche spätgotische Kanzleikursive bzw. frühe Kurrent verwendet, die von humanistischer Formenklarheit weit entfernt ist, macht die Entzifferung nicht gerade einfacher.

Entzifferung

(Absatz Beginn)
Rea medio Iura(men)to d(ici)t q(uo)d v(eru)m [sit] q(uo)d t(em)p(or)e illa p(ro)ut actor
deposuit inerit ad venation(em) [cum] eo et actor instit(er)it
apud ea(m) vt ip(su)m duce(re)t in marit(um) suu(m) Ad que rea r(espo)nd(er)it
q(uo)d ip(s)a ess(et) paup(er) ad id(em) ip(s)e ess(et) paup(er), et q(uo)d non velit eu(m) duce(re)
sed poci(us) s(er)uire, reliqua (con)tenta in posta actor(is) (con)stant(er)
negat, negat ec(iam) subarratio(ne)m annuli Et sic om(n)e
p(ro)missum m(at)ri(m)ony et spon(sali)or(um)
pub(lica)ta posta et part(ibus) hinc in(de) instan(tibus) et peten(tibus) delato t(ame)n p(r)imit(us)
ree Iura(men)t(o) decisore d(omi)n(u)s (con)clusit et s(e)n(tent)iauit in hunc modum
10 Cristi no(m)i(n)e Inuocato etc(etera) p(ro)nu(n)c(iamus) dec(ernimus) et dec(laramus) Agnetem filia(m)
11 petri hiershuober de hiershueb ab impetic(i)on(e) Wolfgangj
12 hädersperg(er) de Ysen de et sup(er) fede(re) m(at)ri(m)ony p(ro)p(te)r non
13 p(ro)batio(ne)m absoluend(am) fore et esse atq(ue) absoluim(us) Ip(s)iq(ue)
14 Wolfgango de et sup(er) fede(re) h(uius)mo(d)i p(er)petuu(m) silentiu(m) impo(nen)d(um)
15 p(ro)ut imponi(mus) dan(do) ip(s)i agneti ad alia vota m(at)ri(m)ony
16 si volu(er)it in d(omi)no (con)uoland(i) lib(er)am fac(u)ltatem ip(su)m wolfgang(um)
17 sue consc(ient)ie r(e)linquen(do) In no(m)i(n)e p(at)r(is) (et cetera)
18 Lat(um) hora nona v(e)l q(uas)i an(te) merid(iem) p(rese)nt(ibus)a)
19               M(at)ri(m)o(nia)lis Vrsule filie dictj götz(e)l de Aich con(tra)
20                      Sighardum pfrör(e)l de lanndshu(e)t
21 In eadem r(eprodu)cta Citacion(e) p(ar)tes hinc in(de) comp(ar)ueru(n)t Iurar(un)t et act(ri)x
22 medio Iura(men)to d(ici)t q(uo)d in festui(tati)b(us) walpurg(is) p(ro)xi(m)e pre(te)rit(is)
23 fu(er)it ann(us), q(uo)d re(us) habu(er)it rem cum ea Et destitu(er)it eam
24 flor(e) virgi(nita)t(is) sue, et illo tunc concep(er)it ex eo Et d(ici)t q(uo)d
25 xiii septi[m]anisb) an(te) festa walpurg(is) de quo sup(ra) fu(er)it ann(us)
26 q(uo)d pep(er)it pueru(m) Et d(ici)t q(uo)d inoleu(er)it fama vbi p(ar)tes degunt
27 q(uo)d m(at)ri(m)o(niu)m int(er) se (con)trax(er)unt et q(uod) ip(s)a inpediuiss(et) eum
28 ne cu(m) alia (contra)he(re)t Et d(ici)t q(uo)d p(ro) Expen(sis) puerp[er]yc) et educac(i)o(n)is
29 pueri nil ded(er)it S(ibi)f) Et educau(er)it pueru(m) h(uius)mo(d)i xvii septi(m)anis
30 Reus medio Iura(men)to absoluto t(ame)n primit(us) a s(e)n(tent)ia Exco(mmun)i(cacionis) d(ici)t
31 et fatet(ur) q(uo)d t(em)p(or)e illo p(ro)ut actrix deposuit habu(er)it re(m) cumd)
32 actrice, An aut(em) eam destitu(er)it flor(e) virgi(nita)t(is) sue r(e)linqu[i]te)
33 (con)sci(enti)e sue, Et d(ici)t q(uod)(getilgt) de imp(re)gnation(e) v(er)o et puerj p(ro)c(r)eation(e)
34 p(ro)ut act(ri)x deposuit (com)mittit (con)sci(enti)e sue Et p(ro) Expen(sis) puerp(er)y
35 et education(is) pueri nichil ded(er)it S(ibi)g) dicit ec(iam) q(uo)d actrici
36 neq(ue) m(at)ri(m)o(niu)m neq(ue) spon(sali)a p(ro)mis(er)it, lic(et) fama inoleu(er)it q(uo)d
37 p(ar)tes mutuo m(at)ri(m)o(niu)m (con)trax(er)int p(ro)ut act(ri)x deposuit
38 pub(lica)ta posta et part(ibus) hinc in(de) instan(tibus) d(omi)n(u)s (con)clusit et s(e)n(tent)ia(ui)t
39 in hunc modum
40 Cristi no(m)i(n)e Inuocato etc(etera) p(ro)nu(n)c(iamus) dec(ernimus) et dec(laramus) Ass(er)tum 
41 m(at)ri(m)o(niu)m int(er) Vrsulam filiam dictj götz(e)l de Aich et
42 "al(ia)s pfrör(e)l,,Sighardum kuefferknecht ,,h) de lanndshu(e)t (con)tractu(m) p(ro)p(te)r 
43 defectum mutui consensus fuisse et esse nullum
44 Dan(do) ig(itu)r vtriq(ue) partji) si voluerint ad alia vota m(at)ri(m)ony
45 (con)volandj liberam p(otes)tatem In no(m)i(n)e p(at)r(is) etc(etera)
46 Int(ere)a int(er)loquendo p(ro)nu(n)c(iamus) dec(ernimus) et dec(laramus) Vrsulam p(re)d(i)c(t)am
47 p(er) p(re)fatum Sighard(um) flor(e) virginali destituta(m) priuata(m)
48 et imp(re)gnata(m) fuisse et pueru(m) Barbara(m) no(m)i(n)e ex ead(em)
49 Vrsula ge(n)itum ip(s)i(us) Sighardj filiam na(tura)lem fore Id(e)oq(ue)
50 p(re)fatu(m) Sighard(um) ad r(e)fundend(um) honore(m) illi et sat(is)facie(n)d(um)
51 de eod(em), necno(n) p(re)fat(um) pueru(m) eid(em) Sighardo in filia(m) na(tur)alem
52 adiudicand(um), eumq(ue) ad educandu(m) illu(m) Ad sat(is)faciend(um)q(ue)
53 de Expen(sis) puerp(er)y et Educac(i)on(is) pueri h(uis)mo(d)i (con)dempnand(um)
54 cogend(um) et (com)pellend(um) p(ro)ut adiudicam(us) (con)dempna(m)us cogim(us)
55 et (com)pellim(us) Taxat(i)o(ne)mq(ue) p(rem)issor(um) nobis imposter(um) r(e)s(er)uam(us)
56 ip(s)am sub spe (con)cordie ad q(ui)ndeci(m)a(m) suspenden(dam)
57 Lat(um) hora p(ri)mar(um) v(e)l q(uas)i p(ost) merid(iem) p(rese)nt(ibus) p(ro)cur(atoribus) Et cit(atus) re(us)
58 ad d(i)c(t)am qu(in)deci[m]am ad insta(ntia)m actric(is) (Absatz Ende)

          
    a) Es fehlt die Nennung der Urteilszeugen.
    b) Der Buchstabe "m" fehlt.
    c) Das "er" fehlt.
    d) Das m(Textzitat) sehr undeutlich.
    e) Das zweite "i" fehlt.
    f) Grammatikalisch irreführend, da der Schreiber hier die Ich-Aussagen der Prozessparteien aufgreift.
    g) Grammatikalisch irreführend, da der Schreiber hier die Ich-Aussagen der Prozessparteien aufgreift.
    h) Dieses Zeichen verweist auf den Nachtrag am Rand.
    i) Der letzte Buchstabe wird durch den Schaft des s aus der vorhergehenden Zeile verdeckt.