< Digitale Schriftkunde

Bild | Kommentar | Entzifferung | Transkription | Text-Bild-Verknüpfung | Schreiberhände
BayHStA, Klosterliteralien Benediktbeuern 8
Kommentar
BayHStA, Klosterliteralien Benediktbeuern 8
Auszug aus der Klostergeschichte Benediktbeuerns, zwischen 1050 und 1070 (vermutlich Benediktbeuern)

Archivaliengattung: Amtsbuch
Schwierigkeitsgrad: mittel
Sogenannter Rotulus historicus des Klosters Benediktbeuern.

Die aus mehreren Pergamentblättern zusammengefügte Pergamentrolle (rotulus) enthält auf der Innen- bzw- Vorderseite die Gründungsgeschichte des Klosters sowie Aufzeichnungen über Schenkungen und Schädigungen (z. B. durch die Ungarn) des Klosters. Dabei vereint die Quelle chronikalische Aufzeichnungen und Erzählungen sowie Aufzählungen der Güterverhältnisse und Besitzungen. Auf der Rückseite werden Wohl- (huius loci defensor(Textzitat)) und Übeltäter (huius loci destructor(Textzitat)) namentlich genannt. Hier wurde nur ein Teil des Rotulus ausgewählt und transkribiert. Enthalten ist die Chronik der Äbte, die Wiedergabe einer Grabinschrift in Versmaß (Distichen) und eine Erzählung der Ungarneinfälle.

Bei der verwendeten Schrift handelt es sich um eine karolingische Minuskel. Auffällig sind die hohen, an eine römische Inschriftencapitalis angelehnten Majuskelbuchstaben an den Wortanfängen oder zur Hervorhebung von Namen, sowie die mit gräzisierenden Elementen versetzte Capitalis der Überschrift. Dass der Schreiber vermutlich mit zeitgenössischen Urkundenschriften vertraut war, zeigen typische Buchstabenverbindungen (us, st) und das mehrmals verwendete cc-förmige Minuskel-a (z.B.atrox(Textzitat), 2. Zeile, Adalunc(Textzitat), 20. Zeile). Das etwas unebene Schriftbild und die ungleich proportionierten, teilweise fast bizarren Majuskeln sprechen nicht für einen Schreiber erster Güte: Vom herausragenden Niveau der klösterlichen Skriptorien der sogenannten karolingischen Renaissance ist dieser Rotulus ein gutes Stück entfernt.
Entzifferung

(Absatz Beginn)
EPITAPHIVM Q(U)OQ(UE) ILLORVM LACRIMABILIT(ER) HIC E(ST) SCRIPTV(M).
Mors atrox nullu(m) (con)sumere parcit homullv(m). Quisq(ue) solo degit debitor hvi(us) erit.
En tres abbates meritis (et) germine fr(at)res. Muro defuncti s(unt) modo subpositi. 
Hi du(m) vixer(unt) hoc coenobiv(m) statuer(unt). Multos thesauros cui dederant (et) agros.
Ex his Lantfridvsa)  clvit abb(at)is uice p(r)imvs. Qui uir p(er) prudens hic bona plvra studens.
Ia(m) sextas ivlivs m(en)sis du(m) c(on)tinet vsidusb) . Exutvs carne debita soluit adae.
FR(ater) Waldra(m)nvs cui successit venerandvs. Hvc q(u)i c(on)tulerat q(uo)dq(ue) boni poterat.
Idvs at februi  q(u)inis de carcere mundi. Emigrans anima(m) reddidit ille piam.
T(un)c Elilant fr(atr)um suscepit municipatu(m). Germanos gestis ęq(u)iperando bonis.
10 In nonis decimis septe(m)bris (et) ipse kalendis. Mortuvs e(st) m(em)bris. uictitat ast meritis.
11 N(e)c(n)o(n) credentes h(ec) talia scripta legentes. Hos xp(ist)o statui poscite luce poli. 
12 Elylando abb(ati) successit hrimgrinvs abba(s). Istoq(ue) defuncto successerat
13 Erpfmannvs abba. Eivsq(ue) loco successerat Vrolf abba. Cviq(ue) uenerando
14 successerat Snelport abba. Hi . iiiior. uiri extra decretu(m) LANT(fridi). WALD(ramni). ELYL(andi).
15 (et) placitu(m) sive electi(o)ne(m) c(on)greg(ationis) s(an)c(t)i B(enedicti) in isto cenobio fuerant constitutiin isto cenobio; hrimgrimvs sepult(us) e(st)
16 in staphalastagno mon(asterio). Erpfmannus in ratisponensę civit(ate) monast(erio) s(an)c(t)i EMMER(AMI)
17 sepultus e(st). Vrolf in slechdorfensi mon(asterio) sepultus e(st). Snelport abbas
18 hui(us) loci in iescinisprunnunc)  monast(erio) sepulture traditus e(st). Qualit(er) v(e)l q(u)om(od)o istud
19 monast(erium) rexerint. minime (com)p(er)tu(m) habemus. Sed te(m)pore ei(us)de(m) snelborti abb(at)is.
20 q(u)ida(m) monachvs hui(us) cęnobii uenerabilis uitę fuit nomine adalunc pr(es)b(yter) (et) mon(achus)
21 q(u)i dix(it) ad fr(atre)s congreg(ationis) s(an)c(t)i B(enedicti). cu(m) in p(ro)ximo ia(m) e(ss)et uenturus. Scitote f(rat)res. monacho(rum)
22 ordine(m) in aduentu snelborti abb(at)is finitu(m) e(ss)e. S(ed) si m(ih)i n(on) vultis crediered) . erit
23 hoc uob(is) signu(m) me ex hac luce hodie migrare. q(uo)d  (et)ia(m) eueniebat. Et hoc
24 addidit. cituitas illi(us) nominis. indiciv(m) e(st) locihuius destructionis. Hęc dic(en)s fr(atr)es
25 intrauer(unt) cu(m) illo ęccl(esi)am ad suscipiendu(m) sic(ut) mos e(st) novu(m) abb(at)em. ipse sup(ra)dictus
26 uir adalvnc p(ro)strat(us) ante alt(arem) s(an)c(t)i B(enedicti). emisit sp(iritu)m .xvii. k(alendas) Dec(embris) sepult(us) e(st) ivxta
27 abbatoru(m) domu(m) .L(ANTFRIDI). W(ALTRAMNI). ELY(LANDI). Aliud q(u)oq(ue) portentu(m) c(on)tigit n(on) longe P(ost) hęc.
28 na(m) monachvs illi(us) que(m) secu(m) adduxerante) . q(u)i (et) f(rate)r ut dixerant illi(us) carn(is) exstitit.
29 egrediens cęnobiv(m) s(an)c(t)i B(enedicti) in c(on)sueta hora in nem(us) q(uo)d ivxta ęccl(esi)am fuit a cer
30 uo p(er)cussus interiit. hoc usq(ue) hodie a s(e)c(u)larib(us) hominib(us) d(icitu)r Insup(er) (et)ia(m) te(m)pore
31 ipsivs. vt f(rate)r n(oste)r sup(ra)dict(us) adalunc p(rae)dix(it). d(omin)o odibiles (et) magnilif)  homines hvngarii
32 intrauer(unt) p(ro)uincia(m) cuncta uastantes. ęccl(esi)as (et) monast(eria) monacho(rum) (et) virginv(m)
33 dep(rae)dauer(unt). ac p(ost)modu(m) incendio ignis cuncta co(n)summauer(unt). T(un)c q(u)oq(ue) (et) istud
34 cęnobiv(m) s(an)c(t)i B(enedicti). incendio tradider(unt) (et) o(m)nia ornam(en)ta illi(us) tuler(unt). monachos hvi(us)
35 loci alios igne alios gladio p(er)imer(unt) familia(m)q(ue) s(an)c(t)i B(enedicti). longe p(er) p(ro)uincias disp(er)ser(unt).
36 Snelbor abb(as) fugit in iechscinisprunnun monast(erium) defunct(us) e(st) ac sepult(us) illic.
37 T(un)c na(m)q(ue) istud cęnobiv(m) s(an)c(t)i B(enedicti). sine rectore fuit .viiii. annis. p(rae)t(er) do(mi)nv(m) P(er)htricv(m)
38 pr(es)b(yteru)m (et) monachv(m). (et) Sintp(er)tu(m) pr(es)b(yteru)m q(u)i alt(er)na uicissitudine in italia(m) ambou
39 lantesg) . indeq(ue) annona(m) humeris suis secv(m) portantes. s(an)c(t)oq(ue). B(enedicto). seruientes.
40 Postq(uam) occisi sunt hungarii a baioariis. istaq(ue) p(ro)uincia cępit habitari. t(un)c sup(ra) 
41 dict(us) vir P(er)htric(us) isto loco mansit solitarivs. bone memoriae vir sintp(er)t(us) villa(m) 
42 bibirbach cęp(it) habitare (et) P(er)htrico in istu(m) locu(m) ministrare. T(un)c d(e)o largiente 
43 q(u)ida(m) pr(es)b(yter) nomine Wolfdio imp(et)rauit ab imp(eratore) OttonEh)  sibi co(m)mitti istud cen(obium) 
44 s(an)c(t)i B(enedicti). q(uo)d (et) imp(et)rauit adivuante s(an)c(t)o OVdalrico aug(ustanae) civit(atis) ep(iscop)o. Constitut(us) namq(ue) do(mi)nv(s) hv(ius) (Absatz Ende)

          
    a) Sonderform der -us(Textzitat)-Ligatur; diese tritt öfter auf, z.B. in der gleichen Zeile bei primus(Textzitat).
    b)  Idus(Textzitat) über einen anderen Begriff, von dem nur noch die -us(Textzitat)-Kürzung erkennbar ist, übergeschrieben.
    c) Das r(Textzitat) in ungewöhnlicher Form wurde vermutlich später eingefügt.
    d) Zuerst credire(Textzitat), dann mit überschriebenem e(Textzitat) nach credere(Textzitat) verbessert, das i(Textzitat) durch Punktierung ungültig gemacht.
    e) Das n(Textzitat) durch Punktierung ungültig gemacht.
    f) Von den großen zu den bösen Ungarn: zuerst wurde magni(Textzitat) geschrieben, dann durch Überschreiben der Buchstaben li(Textzitat) zu maligni(Textzitat) verbessert.
    g) u(Textzitat) verbessert aus o(Textzitat).
    h) Ungewöhnliche Schreibweise des Kaisernamens, möglicherweise vom Herrschermonogramm Ottos aus einer Urkunde inspiriert?